КӘСІПТІК БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМДАРЫНЫҢ РЕЙТИНГІН ӘЗІРЛЕУ БОЙЫНША ТЕХНИКАЛЫҚ ЖАЗБАЛАР

Осы бөлім әзірленген әдістемеге сәйкес рейтингті қалыптастыруға дейінгі жұмыс кезеңін сипаттайды.

Бастапқыда ААО-дан 2015-2017 жылдардағы 461 554 ЖОО түлегі және 443 489 колледж бітірушілері туралы мәліметтер алынды.

Жұмыстың бірінші кезеңі рейтинг нәтижелеріне бұрмалаушы әрекет етуі мүмкін және қате деректерден тазартылған эталондық базаны құру болды.

Бұдан әрі 2017 жылғы ЖОО түлектері мен 2016 жылғы колледж түлектерінің үлгісінде эталондық базаны құру бойынша көрнекі қадамдар ұсынылған.

Бұрмалаушы деректерді тазалау

Рейтингтің міндеті оқу орнының еңбек нарығына алғаш рет шығатын түлектердің бәсекеге қабілеттілігіне қаншалықты ықпал ететінін бағалау болып табылатындықтан, мәліметтер массивінен бітірушілердің бірінші партиясы мәдіметтерін шығару қажеттілігі туындады:

  • кешкі, сырттай және экстернат бөлімдерінде оқудан өткендер,
  • қашықтықтан білім алғандар,
  • жоғары оқу орнынан кейінгі білім алғандар (ЖОО түлектерінің массивіне қатысты).

Жүргізілген жұмыстың мәні келесідей. Аталған түлектер оқу кезінде жұмыспен қамтылып немесе бұрын жұмыспен қамтылу мүкіндігі жоғары болғандықтан, бұл оларды еңбек нарығына шығар алдында алғаш рет білім алған түлектермен салыстырғанда анағұрлым тиімді жағдайға қояды. Аталған жағдай қалыптастырылған рейтингтің бұрмалануына әкеп соғуы мүмкін еді.

Нәтижесінде 2017 жылы ЖОО-ның 129 344 түлек түзіменен 43 163 түлек шығарылды. Одан әрі талдау үшін қалған түлектер саны 86 181 адамды құрады (бастапқы санының 66,6%).

2016 жылғы 154 417 колледж түлек түзіменен 29 942-і шығарылды. Одан әрі талдау үшін қалған түлектер саны 124 475 адамды құрады (бастапқы санының 80,6%).

Бұдан әрі, мәліметтер массивінен бітірушілердің екінші партиясы мәліметтері алынып тасталды:

  • кәсіптік білімді алғаш рет алушылардың жасына жатпайтындар, яғни резидентура мамандықтары үшін 22-28 жасынан тыс, жоғары білім мамандықтары үшін 20-25 жасынан тыс, техникалық және кәсіптік білім мамандықтары үшін 18-23 жасынан тыс түлектер,
  • нақты біліктілік (колледж жағдайында) және нақты мамандық (ЖОО жағдайында) тұлектерінің саны 7 адамнан кем болғандар.

Бірінші жағдайда, жүргізілген жұмыстың мәні жұмысқа орналасқан немесе бұрын жұмысқа орналаса алатын түлектерді алып тастау болып табылады.

Екінші жағдайда, түлектер деректердің репрезентативтілігі тұрғысынан алынып тасталды, себебі түлектердің аз ғана санын талдау негізінде жалпы біліктіліктің немесе мамандықтың тиімділігі туралы айту орынсыз болып табылады.

Нәтижесінде алғашқы тізімнен жоғары оқу орындарының 12 573 түлегі және колледждердің 8 323 түлегі шығарылды. Одан әрі талдау үшін қалған дербес деректердің саны жоғары оқу орындарының 73 608 түлектеріне (бастапқы санның 56,9%) және колледждердің 116 152 түлектеріне (бастапқы санның 75,2%) қатысты.

Қателерді тазалау

Ұсынылған деректер массивінде қате деректердің белгілі бір саны бар. Мысалы:

  • мамандық атауы, оқу нысаны, оқу орны сияқты бір немесе бірнеше параметрлер бойынша толтырылмаған деректер. Нәтижесінде ұсынылған деректер рейтингті қалыптастыру үшін практикалық құндылыққа ие болған жоқ және алынып тасталды.
  • аты-жөні, ЖСН, жасы, туған күні қате, толық емес немесе мүлдем толтырылмаған. Мысалы, 2017 жылғы Қазақ агротехникалық университетінің түлектері арасында «5B080600 Аграрлық техника және технология" мамандығы бойынша «Jon Snow» деген тұлға кездесесті. Берілген мәліметтер бойынша бітірушінің зейнетақы жарналарын қадалауға мүмкін емес болғандықтан, нәтижесінде бұл мәліметтер алып тасталды. Атап кететін жай, ЕРДО мүмкіндігінше «ТӨҰ» ААЖ -да толық емес жеке деректері бар бітірушілерді іздестірумен айналысып, соның салдарынан жеке жазбаларды қалпына келтіріп, әрі қарай талдау үшін сақтап қалғанын атап өту қажет.
  • жеке мәліметтері бірдей түлектер бойынша қайталанатын деректер, яғни түпнұсқа мәліметтерді сақтап қалу үшін екі, үш немесе одан да көп рет қайталанған жазбалар алынып тасталған.
  • «ТӨҰ» ААЖ-мен қатар Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің жеке тұлғалардың мемлекеттік дерекқорынан табылмаған бітірушілер туралы деректер де алынып тасталды.

Қате деректерді тазалау нәтижесінде жоғары оқу орындарының 10 274 түлегі және колледждердің 9 949 түлегі тізімнен шығарылды.

Осылайша, қателердің коэффициенті ЖОО-ның түлектері үшін (АЖ «ЖБББЖ») 7,9% құрап, колледж түлектері үшін (АЖ «ҰБДҚ») бірнеше аз – 6,4%.

Дербес деректерді одан әрі талдау үшін 2017 жылғы жоғары оқу орындарының түлектер саны 106 203 адам (48,9%-ы бастапқы санынан) және 2016 жылғы колледж түлектер саны 63 334 адам (68,8%-ы бастапқы санынан) құрады.

Тазалаудың жалпы нәтижелері

Тазалаудың сипатталған кезеңінің нәтижесінде рейтингті одан әрі қалыптастыру үшін пайдаланылған 2015-2017 жылдардағы бітірушілердің жалпы саны жоғары оқу орындарының түлектері үшін 187 585 адамға дейін (бастапқы санның 40,6%) және колледж түлектері үшін 304 901 адамға (бастапқы санның 68,8%) дейін қысқарды.

Сонымен қатар, рейтингті одан әрі талдау және қалыптастыру үшін бастапқыда ұсынылған 111 ЖОО тізімінен жеткілікті деректер бар 101 ЖОО қалды. Толық деректер болмағандықтан 10 ЖОО қарастырылмады:

  • Атырау мұнай және газ институты,
  • Д. А. Қонаев атындағы Еуразиялық Заң Академиясы,
  • Еуразия Технологиялық Университеті,
  • Қазақ ұлттық хореография академиясы,
  • Л. Б. Гончаров атындағы Қазақ автомобиль-жол институты,
  • Абылай хан атындағы Қазақ халықаралық қатынастар және әлем тілдері университеті,
  • М. Дулатов атындағы Қостанай инженерлік-экономикалық университеті,
  • Х. А. Ясави атындағы Халықаралық қазақ-түрік университеті,
  • Шет тілдер және іскерлік карьера университеті,
  • Оңтүстік Қазақстан педагогикалық университеті.

Бастапқыда ұсынылған 795 колледж тізімінен ең алдымен рейтингті қалыптастыру кезінде өз қызметін тоқтатқан 16 колледж алынып тасталды, содан кейін тазалау кезеңінен кейін толыққанды деректердің жеткіліксіздігінен тағы 13 колледж алынып тасталды. Нәтижесінде рейтингке 766 колледж кірді.

Шектеулер

Рейтинг әзірлеушілері есептеу мен саралау нәтижелеріне бұрмалаушы әсер етуі мүмкін үш шектеуші факторды анықтады.

  1. «ТӨҰ» ААЖ ақпарат көзі ретінде қарастырылғандықтан, рейтингте іс жүзінде жұмыспен қамтылған, бірақ зейнетақы жарналары жоқ түлектер ескерілмеген. Нәтижесінде, бейресми жұмыспен қамту түлектердің еңбек нарығындағы жағдайын сипаттайтын нақты көрсеткіштерді төмендетеді.

    Бұл шектеу бейресми жұмыспен қамтудың жоғары деңгейі бар оқу орындары мен өңірлерге әсер етеді. Бұған бірінші кезекте Жамбыл, Батыс Қазақстан, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан облыстары және Астана қаласы жатады.

    Сонымен қатар, рейтинг объективтілікті сақтайды, өйткені, мысалы, бейресми жұмыспен қамтудың жоғары деңгейі бар солтүстік өңірлер әлі де рейтинг көшбасшысы болып табылады. Рейтинг мәндерін бейресми жұмыспен қамту деңгейіне түзету орынсыз болып табылады.

    Жалпы алғанда, рейтингтің нәтижелері «Оқу орындарының (облыстардың, аудандардың, мамандықтардың, біліктіліктердің) ресми жұмысқа орналасу үшін түлектерді дайындаудағы жетістіктерін объективті бағалау» деп қарастырылуы мүмкін.

  2. Ағымдағы жылы әзірленген рейтингтің бірінші нұсқасы кәсіптік білім беру ұйымдарының барлық түлектерінің, соның ішінде колледжден кейінгі ЖОО-да, жоғары білімнен кейінгі білім мамандықтары бойынша білім алуды жалғастыратындарды қоса алғанда, ААО-ға ұсынылған базаға негізделді.

    Осылайша, рейтингтің нақты көрсеткіштері, мысалы, жұмысқа орналасу деңгейі тағы да төмендетілген. Бұл шектеу жоғары оқу орындарының түлектерімен салыстырғанда колледж бітірушілеріне, сондай-ақ жоғары оқу орнынан кейінгі білім алуды жалғастыратын жоғары оқу орындарының түлектеріне (бірінші кезекте Астана және Алматы қалаларында) неғұрлым жоғары дәрежеде әсер етеді.

    Рейтингтің келесі нұсқасын әзірлеу кезінде бұл шектеу алынып тасталады деп жоспарлануда.

  3. Сондай-ақ, деректер базасынан елден кеткен түлектер де шығарылмаған. Осы шектеудің рейтинг нәтижелеріне жалпы әсері статистикалық болмашы ретінде бағаланады, алайда жеке алынған оқу орындары үшін (бірінші кезекте Астана және Алматы қалаларындағы ЖОО) нақты көрсеткіштерді төмендетуі мүмкін.

    Рейтингтің келесі нұсқасын әзірлеу кезінде осы шектеуді алып тастау мүмкіндігі пысықталатын болады.