«Қазақстанның еңбек нарығы: цифрлық шындық жолында» ұлттық баяндамасы, 2022 ж.
«Қазақстанның еңбек нарығы: цифрлық шындық жолында» ұлттық баяндамасы
«Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ (бұдан әрі – ЕРДО) талдаушылары еңбек нарығы бойынша екінші ұлттық баяндама – «Қазақстанның еңбек нарығы: цифрлық шындық жолында» дайындады. Онда әлемнің әртүрлі экономикалары мен салаларын цифрландыру қалай жүріп жатқаны, оның кәсіптер мен дағдыларға қалай әсер ететіні, «технологиялық жұмыссыздық» бізге қауіп төндіретіні, жұмыспен қамтудың цифрлық экожүйесі қандай мүмкіндіктер беретіні және т.б. туралы өзекті ақпарат жинақталған.
Цифрландыру экономиканың құрылымын, еңбекті, қоғамдық жүйе мен әлеуметтік саланы қарқынды түрде өзгертеді. Ол тек өндіріске ғана емес, әр адамның күнделікті өміріне де еніп кетті. Жекелеген салалардың цифрлық трансформациясы бизнес-процестерді өзгертті, мұнда цифрлы тәсілге көшуді басымдыққа айналдырған компаниялар басым болды, технологиялар мен адами капиталға инвестиция салды.
Дүниежүзілік банктің мәліметі бойынша, цифрлық экономика әлемдік ЖІӨ-нің 15,5% құрайды және соңғы 15 жылдағы әлемдік экономикадан екі жарым есе жылдам өсуде. Бірақ цифрландыру тәуекелдері қарастырылған кезде оның еңбек нарығына әсер ету дәрежесі бірінші кезекте алаңдаушылық тудырады.
Осылайша, Ұлттық баяндама «технологиялық жұмыссыздық» тәуекелдерімен және оның салдарымен байланысты еңбек нарығы үшін өзекті мәселелерді көтереді, Қазақстандағы «жұмыссыз болашақ» тұжырымдамасына жарық түсіреді, адами әлеуеттің алдағы өзгерістерге дайындығын бағалайды, сондай-ақ еркін табыс экономикасының қазіргі тренділері мен сын-тегеуріндерін айқындайды. Жалпылай, зерттеу еңбек нарығы тұжырымдамасынан асып түседі, ол оған қоса әлемдегі және Қазақстандағы жалпы экономиканы, жекелеген салаларды цифрландырудың ауқымын, цифрлық жарыста ілгері даму үшін кедергілер мен ықтимал шешімдерді қарастырады.
Ұлттық баяндама 7 тараудан тұрады, олардың әрқайсысы цифрландыруға тікелей байланысты белгілі бір тақырыпқа арналған.
Зерттеу аясында Қазақстанды цифрландыру бойынша ақпарат жиналып, оның ішінде халықаралық рейтингілер негізінде өзекті ақпаратқа сәйкес еліміз басқалармен салыстырғанда үлкен потенциал және артықшылыққа ие екені анықталды. Оған қоса, цифрландыру нәтижесінде жұмыс орындарының қысқару ауқымын бағалау үшін халықаралық сарапшылардың қазіргі болжамдары қарастырылып, олардың барлығына неге күмән келтіруге болатынын түсіндірілді. Бұл ретте цифрландырудың еңбек нарығына әсері бойынша өзіндік бағалау жүргізіліп, Қазақстандағы қызмет түрлерінің 22%-ы автоматтандыру тәуекелі жоғары екенін анықталды. Олар бойынша 587 мың адам немесе жұмыспен қамтылғандардың 7%-ы жұмыс істейді.
Сонымен қатар, цифрландыру жағдайында көптеген елдерде білікті IT-мамандардың жетіспеушілігі байқалады және ол Қазақстанды айналып өтпейді. ЕРДО талдауына сәйкес, бүгінде 69,5 мың АКТ-маманның қазақстандық кәсіпорындармен 84,1 мың электрондық еңбек шарты бар, бұл әрбір бесінші маманның бір мезгілде бірнеше ұйымдарда жұмыс істейтінін білдіреді. АКТ маманының орташа айлық жалақысы 516 мың теңгені, ал медианалық жалақысы 352 мың теңгені құрады. Баяндамада «backend, frontend, data science және cyber security» мамандарының саны мен жалақысы, IT-бағыт түлектерін жұмысқа орналастыру бойынша жоғары оқу орындарының бағасы, сондай-ақ сұранысқа ие IT-дағдылар қарастырылған.
Сонымен бірге Ұлттық баяндама еңбек нарығының ажырамас бөлігіне айналған фриланс нарығы туралы да толық мәлімет береді. ЕРДО талдауына сәйкес, 2021 жылы Қазақстанда 1 млн 49 мың адам фрилансер болып жұмыс істеді, бұл ретте 228,3 мың адам үшін фриланс табыстың негізгі тәсілі болды, 820,5 мың адам бір мезгілде фрилансер ретінде де, жалдамалы қызметкер ретінде де жұмыс істеді.
Сондай-ақ, Қазақстанда 500 мыңға жуық адам жұмыс істейтін платформалық жұмыспен қамтуға шолу жасалды. Онлайн-платформа өкілдері мен олардың қолданушыларымен жүргізілген сұхбаттардың арқасында (Яндекс.Такси, Naimi.kz, Glovo, Quick Work, InDrive пен Chocofood) қазіргі жағдайлары бағалау келтіріліп, гиг экономиканың қатысушылары кездесетін кедергілер анықталды.
Баяндама үшін ақпарат көзі ретінде ҚР СЖРА Ұлттық статистика бюросының материалдары, Ұлттық есептер, Дүниежүзілік банк, Дүниежүзілік экономикалық форум, халықаралық еңбек ұйымы, ЭЫДҰ, Вig 3 және Вig 4 компаниялары сияқты халықаралық ұйымдардың жарияланымдары және т.б. сөз сөйледі. Әр түрлі салалардың 40-тан астам халықаралық және Ұлттық сарапшыларының пікірлері бір немесе басқа мәселеге әртүрлі көзқарастарды көрсету үшін жиналды.
Қазақстанның еңбек нарығы туралы екінші ұлттық баяндама экономика мен еңбек нарығын цифрландырудың қарқыны мен перспективалары туралы қалың жұртшылық үшін сенімді ақпарат көзі және пікірталастар мен ұсыныстардың катализаторы, одан әрі мансаптық даму бойынша өзіндік нұсқау болумен қоса, азаматтар үшін цифрлық трансформацияның "зияны" туралы мифтер мен күмәндарды жояды.
Ұлттық баяндама тек ақпараттық сипатқа ие және «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ тарапынан қандай да бір ұсынысқа немесе есеп-қисап, іскерлік немесе басқа да кәсіби консультациялар беру не болмаса қызмет көрсетуді ұсыну бойынша ұмтылысқа жатпайды. Зерттеу «Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ сенімді деп санайтын сыртқы және ішкі дереккөздерден алынған ақпарат пен деректерге негізделген. Алайда, біз ұсынылған барлық мәліметті толығымен нақты деп айта алмаймыз.
«Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ жарияланымдағы ақпараттың өзектілігінің жоғалуына байланысты, сол сияқты талдамалық басылымда келтірілген деректердің шындыққа сәйкессіздігі анықталған жағдайда жарияланымды түзетуге міндеттеме алмайды.
Баяндамада жарияланған ақпарат жеке пайдалануға қолжетімді, бірақ коммерциялық мақсатта таратуға арналмаған және дереккөзге сілтеме жасамай оны толығымен немесе ішінара жаңғыртуға, жолдауға немесе жариялауға болмайды.
«Еңбек ресурстарын дамыту орталығы» АҚ осы жарияланымдағы мәліметтер негізінде іс-әрекеттің немесе іс-әрекеттен бас тартудың нәтижесінде қандай да бір тұлғаға келтірілген залал үшін жауапты болмайды.