2020 жылғы 3-тоқсандағы демография мен еңбек нарығын талдау
Қазақстан Республикасы халқының саны 2020 жылғы 3 тоқсанның деректері бойынша өткен жылдың тиісті кезеңіне қарағанда 1,2% - ға өсті. Халықтың өсуі оңтүстік және батыс аймақтардың есебінен жүреді, ал солтүстік аймақтарда төмендеу байқалады.
Іс жүзінде астана, республикалық маңызы бар қалалар, Түркістан және Батыс Қазақстан облыстарынан басқа барлық өңірлерде жұмыс күшінің азаюы байқалады.
Коронавирус пандемиясы және карантиндік шаралардың ішінара жалғасуы Қазақстанның еңбек нарығына әсерін жалғастырды. Еңбек нарығының негізгі көрсеткіштерінің өзгеру серпіні оның көлемінің қысқаруының жалпы үрдісін, экономиканың белгілі бір салаларына теріс әсерін көрсетеді. Мәселен, республикада жұмыспен қамтылған халық санының 0,7% - ға қысқаруы байқалады. Негізінен жұмыспен қамтылғандардың өсімі елордада (+2%), Түркістан облысында (3,7%), Алматы (1,9%) және Шымкент (0,4%) қалаларында болды.
Салалар бөлінісінде қысқару бәрінен бұрын тұру және тамақтану бойынша қызметтер көрсету (-8,3%), өнер және ойын-сауық (-7,8%), әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету (-6,3%) саласында көрініс тапқан. Осылайша, дағдарыс ең алдымен халықтың негізгі қажеттіліктерін қанағаттандырумен байланысты емес салаларға әсер еткені, бірақ бос уақыт және демалыс саласында қызмет көрсететін салаларға тікелей әсер еткені белгілі болды. Сонымен қатар, шектеу шаралары тікелей кафелер/мейрамханалар, демалыс және ойын-сауық орындарының қызметіне бағытталғанын атап өткен жөн, ал бизнеске көмекші персоналды қысқарту арқылы жалақы қорының шығындарын азайтуға тура келді.
Жұмыспен қамту құрылымы бойынша білім деңгейі бөлінісінде жоғары білімі бар жұмыспен қамтылғандардың ең көп шоғырлануы астанада және республикалық маңызы бар қалаларда жұмыс істейтінін атап өткен жөн. Елдің оңтүстігінде негізінен өзін-өзі жұмыспен қамтығандар болып табылатын мектеп білімі бар адамдар басым (орта білімі бар өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың 74,3% - ы оңтүстік өңірлерде тұрады). Техникалық және кәсіптік білімі бар қамтылғандардың көпшілігі біршама дамыған өндірістік қуаттары бар өңірлерде, мысалы, Ақмола, Павлодар, Шығыс Қазақстан және Маңғыстау облыстарында жұмыс істейді, онда мұндай қызметкерлер барлық қызметкерлерден жартысынан көбін құрайды.
Жалдамалы жұмыскерлердің саны 2020 жылғы 3-тоқсанда республикада өткен жылдың тиісті кезеңімен салыстырғанда 0,2% - ға қысқарды. Бірақ жалдамалы қызметкерлер санының өзгеруі өңірден өңірге қарай өзгеріп отырады, осылайша жалдамалы жұмысшылардың ең көп өсуі Батыс Қазақстан облысында (+14,3%), ал ең көп азаюы Қарағанды облысында (-7,4%) орын алды.
Жалдамалы жұмыскерлердің ең көп үлесі Алматы қаласында (13,1%) және Алматы облысында (10,5%), бұл жұмыс күшін жалдауға қабілетті біршама жоғары бизнес-белсенділікпен түсіндірілуі мүмкін, ал ең төмені Солтүстік Қазақстан (3,2%) және Қызылорда (3,3%) облыстарында шоғырланғанын атап өту қажет.
Өзін – өзі жұмыспен қамтыған халықтың саны 2020 жылғы 3 тоқсанда 2019 жылғы 3 тоқсанмен салыстырғанда 2,1% – ға төмендеді. Ең көп қысқару елдің батысында, ал ең жоғары өсім (+35,6%) Қарағанды облысында болды. Салалық бөліністе өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың айтарлықтай өсімі қаржы және сақтандыру (+356,4%), кәсіби және ғылыми қызмет (+43,9%), әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету (+9%) секторларында, сондай-ақ қалған салалардағы құлдырау аясында көлік пен қоймада (8,8%) және өңдеу өнеркәсібінде (+1,1%) байқалады.
Жұмыспен қамтылған халықтың, оның ішінде жалдамалы және өзін-өзі жұмыспен қамтығандардың қысқаруы аясында жұмыссыздар саны өсуде. Республика бойынша ағымдағы жылдың 3 тоқсанында жұмыссыздар саны 2019 жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 2,9% - ға өсті. Бұл санаттың төмендеу көрсеткіштері бар жалғыз өңір Маңғыстау облысы болды (-4,3%). Мәселен, 2020 жылғы 3-тоқсанда жұмыссыздық деңгейі республика бойынша орта есеппен 5% - ды құрады.
Алайда, жұмыссыздық деңгейінің шамалы өсуімен қатар "уақытша жұмыспен қамтылмаған (уақытша жұмыста жоқ) адамдар" саны 2019 жылғы 3-тоқсандағы 162,7 мың адамнан 2020 жылғы 3-тоқсандағы 390,3 мың адамға дейін едәуір өсті. Сонымен бірге, уақытша жұмыспен қамтылмағандар санының өзгеру серпіні шектеу шараларының біртіндеп әлсіреуінің және уақытша жұмыспен қамтылмағандардың 2020 жылдың 3-тоқсанында жұмысқа ішінара оралуының оң әсерін көрсетеді. Уақытша жұмыспен қамтылмағандардың саны ағымдағы жылдың 2 тоқсанында жарты миллион адамнан асқан уақытпен салыстырғанда, 3 тоқсанда 145,4 мың адамға азайды.
Бұл ретте, "уақытша жұмыспен қамтылмағандардың (уақытша жұмыста болмағандардың)" басым бөлігі 2020 жылғы 3-тоқсанда "қызметті уақытша тоқтата тұру" (34%) себебі бойынша жұмыс істемеді. Осылайша, жұмыссыздар мен "уақытша жұмыспен қамтылмағандар (уақытша жұмыста болмағандар)" саны, оның ішінде 2020 жылдың 3 тоқсанында қызметке енгізілген шектеулерге байланысты 845,1 мың адамды немесе жұмыс күшінің 9,2% - ын құрады.
Ел бойынша атаулы жалақы 2020 жылдың 3 тоқсанында 204,3 мың теңгені құрады, бұл өткен жылдың көрсеткішінен 6,9% - ға жоғары. Жалақының өсу үрдісі Нұр-Сұлтан қаласынан басқа барлық өңірлерде байқалады, онда көрсеткіш 5,9% - ға азайды. Айта кету керек, жалақы тек төрт өңірде, атап айтқанда Атырау (1,7 есе), Маңғыстау (1,5 есе) облыстары мен Нұр-Сұлтан (1,4 есе) және Алматы (1,2 есе) қалаларында республикалық деңгейден жоғары.
Салалар бөлінісінде жалақы 2019 жылғы 3 тоқсанмен салыстырғанда экономиканың барлық секторларында дерлік өсті. Бірақ еңбек нарығына карантиндік шаралардың енгізілуі әсер етті, бұл қаржы және сақтандыру секторында (-21,4%), әкімшілік және қосалқы қызмет көрсету саласында (-16,2%), құрылыста (-8%) және кәсіби және ғылыми қызметте (-5,8%) номиналды жалақының төмендеуіне әсер етуі мүмкін.
Нақты жалақы 2020 жылдың 3 тоқсанында өткен жылдың сәйкес кезеңімен салыстырғанда 0,1% - ға қысқарды. Нақты жалақының төмендеуі елдің батысында, Нұр-Сұлтан (-12,9%) және Алматы (-0,5%) қалаларында тіркелді. Салалар бөлінісінде нақты жалақының азаюы номиналды жалақы жағдайына ұқсас, алайда, сонымен қатар, төмендеу өнер және ойын-сауық, сумен жабдықтау және қалдықтарды жою, өзге де жеке қызметтер мен сауда секторында орын алды.
